Schaduwkabinet

• Aanpassen!

Column door Arko van Brakel als schaduwminister van innovatie
De Telegaaf MijnBedrijf
woensdag 28 mei 2014

Aanpassen!

Het aangezicht van maatschappij van morgen wordt voor een belangrijk deel bepaald door de innovaties van nu. Het is interessant om te zien hoe we met die innovaties omgaan. Want vooral technologie gaat een groter stempel drukken op steeds meer aspecten van ons leven. Wat veel mensen bijvoorbeeld nog niet zien, of nog niet willen zien, is hoe technologie de spelregels van onze economie en arbeidsmarkt zal beïnvloeden. Veel oude wetmatigheden lijken binnen een generatie te gaan veranderen. Dat is historisch gezien zeer snel. De vraag is zijn we daar op voorbereid? Of liever: bent u daarop voorbereid?

Bij de Baak organiseren we regelmatig bijeenkomsten met allerlei slimme denkers uit diverse richtingen van onze samenleving. Het doel is inzicht te krijgen in de samenleving van de toekomst. Wat zijn de kenmerken van die samenleving? Wat zijn de businessmodellen van de toekomst? Hoe ziet de arbeidsmarkt eruit? Wat moeten onze kinderen leren op school? Welke keuzes moeten ze maken om hun toekomst veilig te stellen? Als leiderschapsinstituut willen we graag voorbereid zijn op vragen van morgen.

Baanloze groei
Een belangrijke trend die regelmatig aan de orde komt, is dat (informatie) technologie steeds meer banen, vooral op MBO niveau zal vervangen. Als onze economie weer gaat groeien, waarover de meningen overigens zeer verdeeld zijn, lijkt die groei verregaand “baanloos” te gaan gebeuren. Wat betekent dit? De Franse topeconoom Thomas Piketty toont, in een op punten fel bekritiseerd boek, aan dat de verschillen in welvaart steeds groter worden. Een ontwikkeling die voor iedereen zichtbaar is. Steeds meer deskundigen stellen dat door deze ontwikkelingen de economisch zo belangrijke middenklasse dreigt te verdwijnen.

Niet alleen inkomens- en welvaartverschillen worden groter, ook de verschillen in kennis en daarmee de verschillen in ons vermogen om “mee te doen” in onze communicatiesamenleving groeien. Zo stijgt het aantal analfabeten en mensen dat onvoldoende geletterd is onrustbarend. Zij hebben moeite alle informatie te kunnen begrijpen die er op hen af komt. Hoe kan deze groep dan nog werkelijk participeren?

Geld verdienen met geld
Volgens Dr. Scharmer, senior lecturer aan het roemrijke MIT, bezit de rijkste 1 procent van de wereldbevolking meer dan de minst rijke 90 procent. Bovendien functioneert volgens Scharmer de financiële economie steeds meer onafhankelijk van de reële economie. Met andere woorden het overgrote deel van al het geld in de wereld wordt niet meer gebruikt voor alles wat we zien, kopen, gebruiken, eten en aanraken, dus van olietankers tot boterhammen en van wolkenkrabbers tot spijkerbroeken, van informatie tot metaal… Nee, meer dan 95 procent van het geld in de wereld wordt uitsluitend gebruikt door financiële instellingen om meer geld te verdienen. Best vreemd als je over nadenkt. Want wat is de wérkelijke waarde van dat geld dan nog?

Interessant is dat tegelijkertijd in veel businessmodellen de betekenis van geld afneemt. Neem bijvoorbeeld downloaddiensten. We betalen weinig tot niets meer voor onze muziek, maar beschikken over meer muziek dan we kunnen draaien in ons leven. Onze welvaart neemt op dit gebied dus toe, maar we geven er minder Euro’s aan uit. Dat geldt ook voor uitgeverijen. Alles wat we willen weten vinden we in een muisklik. Gratis. We hebben dus meer informatie dan ooit. Maar uitgeverijen hebben het financieel moeilijk. Ook hier geldt: onze informatie-welvaart neemt toe, maar we geven er minder aan uit.

Over 20 jaar heeft iedereen vrijwel zeker zonnepanelen op zijn dak. Deze ontwikkeling gaat behoorlijk snel en zonne-energie opwekken wordt steeds goedkoper en effectiever. We betalen dus veel minder voor onze energie, maar hebben meer energie dan ooit. Ook hier geldt: onze welvaart neemt toe, maar de economische betekenis in Euro’s neemt af. De vraag is wat er met onze economie gebeurt als 3-d printing zelfs maar een deel van de verwachtingen waarmaakt…

Geen zorgen
Mijn punt is dat veel oude wetmatigheden in rap tempo wegvallen. De onderwerpen in deze column zijn een topje van de ijsberg. Ik kan makkelijk nog 20 columns schrijven over de krimpende beroepsbevolking, waardoor de kans op economische groei kleiner wordt, het groeiende tekort aan vakmensen en de bijbehorende mismatch tussen onderwijs en arbeidsmarkt, of de milieu issues, overbevolking, verschuivingen in macht en wereldpolitiek, klimaatverandering, antibiotica-resistente bacteriën, grondstoffenschaarste en andere grote thema’s…

Toch maak ik me geen zorgen. Van Edward de Bono leerde ik ooit dat het grootste probleem van de mensheid niet bestaat uit deze problemen. Het grootste probleem is volgens de Bono “poor thinking”! Met andere woorden: we hebben nieuwe oplossingen en ideeën nodig. Die krijgen we alleen als we anders durven te denken en handelen. Als schaduwminister van Innovatie heb ik niet alle oplossingen voorhanden. Wel weet ik dat Darwin al ontdekte dat niet de sterkste soorten overleven, maar zij die zich het beste aanpassen.

Stimuleren
Wij Nederlanders zijn een vrijgevochten volkje dat dit aanpassingsvermogen altijd heeft gehad. Het zit in onze cultuur, in ons DNA. De oplossingen voor onze uitdagingen liggen dan ook niet in nog meer regels. Dat past niet bij onze volksaard. Maar belangrijker nog: overdaad aan regels belemmert ons in ons vermogen authentiek en flexibel te zijn.

Een van mijn eerste prioriteiten als schaduwminister van Innovatie is dan ook het stimuleren van ons aanpassingsvermogen, door meer vrijheid en bewegingsruimte te creëren, met minder regels. Zodat we ruimte krijgen om nieuwe vragen te stellen en nieuwe antwoorden te vinden. Nederlanders hebben tenslotte al vaak genoeg bewezen “de hele wereld” prima aan te kunnen. Die wereld van morgen mag dus geen belemmering zijn.