Expertvisie – Dr. Peter Blok – “Voeg een experimenteerartikel toe aan de Wet werk en zekerheid”

Werkend Nederland heeft steeds meer behoefte aan autonomie en daar is ons huidige bestel nog niet op ingericht. De razendsnelle opkomst van de ZZP-er – en de worsteling van politiek en bedrijfsleven met dat fenomeen – is een ernstig signaal dat het tijd is voor een grondige modernisering van de arbeidsmarkt. Door het huidige kabinet Rutte werd daartoe in 2013 al een poging gedaan, door in te zetten op een sociaal akkoord tussen werkgevers en werknemers. Dat resulteerde vorig jaar in de invoering van de Wet werk en zekerheid. Al in een vroeg stadium werd vastgesteld – onder andere in kringen van arbeidsjuristen – dat deze wet geen succes zou worden. Zij heeft tot op heden in elk geval niet geleid tot de broodnodige flexibilisering van de arbeidsmarkt. 

Aan het eind van de vorige eeuw werden instituties op het gebied van werk en de arbeidsmarkt ingericht die lange tijd behoorlijk goed functioneerden, maar inmiddels niet meer aansluiten bij de huidige economische realiteit. Neem de Stichting van de Arbeid (StvdA), het landelijk overlegorgaan waarin de centrale organisaties van werkgevers en werknemers elkaar ontmoeten. Het grote probleem met deze werkgevers- en werknemersorganisaties is dat zij niet langer de belangrijkste spelers op het gebied van arbeid vertegenwoordigen, namelijk: jongeren, ZZP’ers en werknemers in het MKB. De belangrijkste formele partners waarmee het kabinet onderhandelt aan werknemerszijde zijn de vakbonden. Die vertegenwoordigen helaas nog maar 20% van werkend Nederland en dan overwegend de oudere garde.

Aan werkgeverszijde is het niet veel beter. Die wordt binnen de StvdA gedomineerd door de grote ondernemingen, die middels VNO/NCW vier zetels in het bestuur van de StvdA hebben. Daarnaast hebben vertegenwoordigers van de landbouwsector – waar nog slechts 2% van de beroepsbevolking werkzaam is – twee zetels en er is slechts één zetel voor het MKB, waar nu juist de meeste Nederlanders werkzaam zijn. De bestuurssamenstelling van de StvdA weerspiegelt dan ook de sociale verhoudingen zoals we die kennen uit de 20e eeuw, maar niet die van 2016. Het verrast dan ook niet dat de Wet werk en zekerheid bijzonder slecht aansluit op arbeidsvraagstukken van de hedendaagse Nederlandse economie.

De kans dat de wet op korte termijn van tafel verdwijnt is klein. Een alternatief is om er een experimenteerartikel toe te voegen. In het onderwijs en de zorgsector is dit een bekend fenomeen. Concreet zou een dergelijk artikel het mogelijk moeten maken dat twee volwassen partijen die een werkrelatie met elkaar aangaan, vrij zijn om daarbij zelf de vorm te kiezen. Daarbij hebben zij uiteraard wel rekening te houden met een aantal basale rechtsbeginselen, maar wet- en regelgeving op het terrein van de arbeid – zoals cao’s – mogen zij links laten liggen. De enige verplichting is om het experiment aan te melden bij een openbaar register. Na vier jaar worden deze experimenten vervolgens door een onafhankelijke, internationale instantie geëvalueerd. 

Met de invoering van een dergelijk experimenteerartikel snijdt het mes aan twee kanten. Het geeft partijen direct meer vrijheid om een arbeidsrelatie in te richten die aansluit op hun specifieke situatie, maar daarnaast leveren al die individuele ervaringen een schat aan concrete inzichten op die de basis kunnen vormen voor een duurzame en constructieve modernisering van het arbeidsrecht en de arbeidsmarkt.

Dr. Peter Blok, zelfstandig HR-adviseur, auteur en docent aan de Hogeschool van Amsterdam, is in 2013 gepromoveerd op de toekomst van HRM in de economie van de 21e eeuw.